Franciszek Augustyn Prengel i „Pierwszy Polski Kalendarz Astrologiczny”
Aleksandra Węglerska
Mało osób wie, że w okresie międzywojennym Bydgoszcz uznawana była za stolicę naukowej astrologii polskiej. Stało się tak dzięki działalności Franciszka Augustyna Prengla. Wykazywał on niezwykłe jak na owe czasy zainteresowania astrologią i językiem esperanto. Uważam, że warto przypomnieć sylwetkę człowieka, który astrologię traktował jako naukę. Dodatkowym argumentem jest fakt, iż w zbiorach bydgoskiej Książnicy znajdują się jego publikacje, a większość z nich przekazał w darze sam autor.
Do dzisiaj zachowało się niewiele informacji na temat życia prywatnego Prengla. Nie znane jest do końca nawet miejsce jego urodzenia. Niektóre źródła podają, że urodził się 26 czerwca 1899 r. w Chicago [1]. Inne sugerują, że być może urodził się tego samego roku, ale w Ameryce Południowej [2]. Jego rodzicami byli: Balbina Jäger- Adrian i Antoni Prengel. W 1906 r. rodzice wraz z synem wrócili do Europy. 4 października 1906 r. Prengel zamieszkał z matką w Bydgoszczy. Jego ojciec zginął w wypadku prawdopodobnie podczas Wystawy Światowej w Mediolanie [3]. Być może to tragiczne wydarzenie miało decydujący wpływ na życie i zainteresowania Franciszka. Wkrótce jego matka wyszła ponownie za mąż za ślusarza Teodora Juliana Nelkowskiego, z którym miała trzech synów i córkę. Mieszkali przy ulicy Podgórze 17. Franciszek Prengel ukończył szkołę ludową i gimnazjum w Bydgoszczy. Następnie studiował teologię, ale przerwał naukę. Przez krótki czas był prywatnym nauczycielem. Próbował też zajmować się twórczością literacką. Jednak prawdziwym jego powołaniem była astrologia, której poświęcił się całym sercem.
Po zakończeniu I wojny światowej astrologia stała się w Polsce bardzo popularna. Pierwsze wzmianki na jej temat pojawiły się już w 1918 r. w czasopiśmie „Wyzwolenie” [4]. Trzy lata później zaczął ukazywać się miesięcznik „Odrodzenie” [5]. Na łamach tego pisma debiutowało wielu astrologów. 23 lutego 1928 r. w Warszawie powstała pierwsza polska organizacja astrologiczna Polskie Towarzystwo Astrologiczne. Prezesem został znany polski astrolog Jan Starża-Dzierzbicki. W Wiśle w 1929 r. założono wydawnictwo „Hejnał”, które publikowało książki i czasopisma z zakresu życia duchowego. Mogło by się zdawać, że oddalona od tych ośrodków Bydgoszcz nie odegra w dziedzinie astrologii większej roli. Jednak za sprawą Prengla stała się sławna nie tylko w Polsce. W maju 1930 r. utworzył on Towarzystwo Astrologiczne „Kosmos”, które wkrótce zmieniło nazwę na Polskie Towarzystwo Astronomiczne w Bydgoszczy [6]. Aż do wybuchu II wojny światowej Prengel kierował tym stowarzyszeniem.
Kariera Franciszka Augustyna Prengla rozpoczęła się od publikowania tekstów w czasopismach, początkowo lokalnych, następnie ogólnopolskich (m.in. „Ilustrowany Kurier Codzienny”, „Hejnał: miesięcznik wiedzy duchowej”, „Odrodzenie”), a w końcu nawet pisma zagraniczne drukowały jego artykuły (m.in. „Zentralblatt für Astrologische Forschung”). Dzięki trafnym horoskopom stawał się coraz bardziej znany. Prengel był uważany za mistrza horoskopu politycznego i meteorologicznego. Do stawianych horoskopów podchodził w sposób naukowy. Nie hołdował fatalizmowi astralnemu. Za to miał świetnie opanowany warsztat i lekko filozofujące podejście do tematu. Starał się, by astrologia nie była postrzegana jako szarlataneria. Należy podkreślić, że zawsze dbał o profesjonalizm i wysoki poziom publikowanych tekstów i o ich przejrzystość. Prengel jest autorem dwóch rozprawek: „Czego astrologowie nie mogą przewidzieć?” i „Siedem przykazań etycznych dla astrologów”. W pierwszej podkreśla, że astrologia może poznać i zgłębić zjawiska kosmiczne wyłącznie w stosunku do ziemi. W drugiej zaleca, by astrologowie opracowywali horoskopy w „duchu budującym”, nie narzucali innym swoich osobistych poglądów i nie przepowiadali dokładnego terminu śmierci [7]. Sam Prengel bardzo niechętnie stawiał horoskopy prywatne. Natomiast publikowane na łamach prasy horoskopy polityków były zazwyczaj trafne. Astrolog opracował m.in. horoskopy dla Józefa Piłsudskiego, Ignacego Mościckiego, Benito Mussoliniego. We wrześniu 1932 r. przepowiedział dojście Adolfa Hitlera do władzy, a rok później postawił bardzo niekorzystny dla niego horoskop. Napisał o Hitlerze, że ma „charakter zabarwiony uporem, usposobieniem porywczym i brutalnym”, a Hermanna Goeringa scharakteryzował – „brutalny, mściwy, wściekły i zbrodniczy” [8].
Pod koniec lat dwudziestych XX w. Prengel zaczął opracowywać i wydawać własny kalendarz astrologiczny. W 1927 r. ukazał się „Pierwszy Polski Kalendarz Astrologiczny na rok 1928: oparty na podstawach naukowych astrologji przy współpracy astrologów polskich”. Rocznik ten publikowany był aż do wybuchu II wojny światowej. Współpracowali z nim wybitni astrologowie polscy z różnych ośrodków, takich jak m.in. Warszawa, Poznań, Toruń, Brześć, Lwów i oczywiście Bydgoszcz. Byli wśród nich Julian L. Haluza, Karol Chobot, prof. dr Jan Sas-Zubrzycki, prof. Franciszek Stopa, Antoni Sękowski, Mieczysław Klecz, Roman Szuter, dr Antoni Czubryński, Konstanty Chmielewski, Zygmunt Koehler, Andrzej Niemojewski. Sam Prengel do każdego numeru rocznika przygotowywał wiele tekstów. Kilka artykułów w „Kalendarzu” zamieściła nawet słynna warszawska wróżka Myrtha Noel [9]. W późniejszych rocznikach swoje teksty publikowali też autorzy spoza Polski. Byli wśród nich m.in. Renato Damiani i Edward de Martini z Włoch oraz Alan Leo z Anglii.
W każdym numerze „Kalendarza” zamieszczano „Prognozę wpływów kosmicznych na ziemię i ludzi w kolejnych miesiącach” oraz wskazówki astrologiczne dla rolników i ogrodników. W kolejnych latach publikowano: „Skłonność do chorób i wskazówki dla poszczególnych znaków zodiaku”, „Znamiona charakterologiczne 12 zasadniczych typów ludzkich”, „Wpływ księżyca w poszczególnych znakach zodiaku”, prognozy pogody, zalety i wady charakteru ludzi z poszczególnych znaków zodiaku, przepowiednie polityczne, horoskopy dla polityków (m.in. dla Lenina, Trockiego, Stalina, Hitlera). Artykuły zamieszczane w „Kalendarzu” poświęcone były nie tylko astrologii i jej historii, ale również chirografii, chiromancji, grafologii, kosmologii, homeopatii, różdżkarstwu, onomancji astrologicznej, a nawet astronomii. Często były one ozdobione czarno-białymi ilustracjami. Pojawiały się też praktyczne wskazówki jak obliczyć swój horoskop. W 1932 r. wprowadzono nowy dział prezentujący wydawnictwa związane z astrologią. Dwa lata później pojawił się dział rozrywkowy z szaradami, zagadkami i rebusami oraz karykatury astrologiczne autorstwa Alfonsa Skowrońskiego. Od 1937 r. pismo ukazywało się w nowej szacie graficznej zaprojektowanej przez bydgoskiego plastyka Franciszka Gajewskiego. Ciekawy jest fakt, że w roczniku opracowanym w 1938 r. na kolejny rok zamieszczono artykuł pt. „Mars, bóg wojny, rządzi rokiem 1939”. Znalazło się tam ostrzeżenie, iż w tym czasie „Umysły ludzkie bywają więcej gwałtowne, wojownicze i do sporów skłonne” [10]. W tym samym numerze ukazał się artykuł Prengla napisany w języku niemieckim ostrzegający Niemcy przed wdaniem się w wojnę, która w efekcie przyniesie im klęskę.
Pismo przez wszystkie lata redagował Franciszek Augustyn Prengel. Przy składzie tekstu pomagał mu przyrodni brat Leon Nelkowski.
„Polski Kalendarz Astrologiczny” był popularny nie tylko w Polsce. Co roku nowe egzemplarze wysyłano do Anglii i do Stanów Zjednoczonych. Także jego poziom merytoryczny oceniano bardzo dobrze. Czesław Białczyński pisze na ten temat „Było to niewątpliwie najlepsze wydawnictwo astrologiczne w okresie międzywojennym, utrzymane na wysokim poziomie i dorównujące kalendarzom zachodnim” [11].
Należy wspomnieć o kilku zmianach formalnych, które miały miejsce podczas wydawania wyżej omawianego pisma. Przede wszystkim trochę zmienił się tytuł i podtytuł. Już w 1929 r. pojawił się dodatkowy podtytuł „Almanach wpływów kosmicznych”. Rok później przemianowano rocznik na „Polski Kalendarz Astrologiczny”. Od 1931 r. tytuł brzmiał: „Polski Kalendarz Astrologiczny i Efemerydy Astronomiczne (Almanach wpływów kosmicznych)”. Wydawany był przez wszystkie lata w Bydgoszczy. Natomiast zmieniało się wydawnictwo. „Pierwszy Polski Kalendarz Astrologiczny na rok 1928” edytowało wydawnictwo „Sowa”, kolejne roczniki do 1931 r. były wydawane przez Książnicę Samokształcenia. Od 1932 r. wydawanie „Kalendarza” przejęło Polskie Towarzystwo Astrologiczne w Bydgoszczy. Trzy pierwsze roczniki drukowane były w Zakładach Graficznych „Bibljoteka Polska” w Bydgoszczy. Kolejne drukowała spółka akcyjna A. Dittmann T.Z.O.P., która działała również w Bydgoszczy. Ostatni rocznik „Kalendarza” na 1939 r. wydrukowały Zakłady Wydawnicze M. Arcta w Warszawie.
Od czwartego numeru zwiększono format czasopisma [12]. Stopniowo zwiększano też objętość wydawnictwa. Pierwszy numer miał zaledwie 50 stron, kolejny 68 stron, a rocznik na 1935 r. liczył już 100 stron.
„Polski Kalendarz Astrologiczny” nie był jedynym czasopismem wydawanym przez Prengla. W 1935 r. ukazało się „Niebo Gwiaździste: aktualne czasopismo poświęcone kulturze astrologicznej”. Był to miesięcznik wydawany przez Polskie Towarzystwo Astrologiczne w Bydgoszczy. Ukazywał się aż do wybuchu wojny. Redaktorami byli: Zygmunt Koehler (numery 1-5/1935), Konstanty Chmielewski (numery 6/1935 do 2/1938) i Franciszek August Prengel (od numeru 3/1938). To czasopismo, podobnie jak „Polski Kalendarz Astrologiczny, utrzymane było na wysokim poziomie i cieszyło się dużym zainteresowaniem wśród czytelników. Poza stałymi współpracownikami kalendarza swoje teksty publikowali w nim m.in. prof. Wincenty Lutosławski, inż. Józef Maliński, dr Oskar Wojnowski, Piotr Gawlikowski i Adam Odrowąż-Wróblewski. Wydawnictwa astrologiczne Prengla wychodziły w nakładach sięgających 10-15 tysięcy egzemplarzy.
Poza czasopismami astrolog publikował też książki. W 1932 r. ukazała się jego publikacja „Astrologia medyczna: zwięzły podręcznik astro-medyczny: patologia-diagnoza - terapia: jak rozpoznać i leczyć choroby na podstawie nauk horoskopu astrologicznego”. Książka była edytowana przez wydawnictwo „Hejnał” w Wiśle. Dwa lata później ukazała się publikacja „12 typów ludzkich w astrologji, ich charakter, talent i skłonności oraz zarysy losu” (Wisła 1934 „Hejnał”). „Tatwiczny zegar Szczęścia”, książeczka z objaśnieniami tatw [13] i ruchomym zegarem, doczekał się dwóch wydań. W 1934 r. Prengel wspólnie z Piotrem Gawlikowskim wydał poradnik „Jak obliczyć horoskop? Zwięzły podręcznik astronomii i matematyki astrologa”. Wraz z wybitnym matematykiem Zygmuntem Koehlerem opublikował pracę pt. „Małżeństwa: studium astrologiczne”. Ta publikacja cieszyła się takim zainteresowaniem, że w 1938 r. wznowiono jej nakład. Swoje książki astrolog podarował Bibliotece Miejskiej w Bydgoszczy, ale wszystkie, poza ostatnią wymienioną wyżej, zaginęły. Na szczęście ocalały czasopisma. Franciszek Prengel był też wydawcą i autorem przedmowy do książki znanego filozofa i astrologa francuskiego Paula Choisarda pt. „Św. Tomasz z Akwinu i astrologia” (Warszawa 1939).
Międzynarodową sławę ugruntował Prengel w 1937 r., kiedy to na IV Zjeździe Astrologów Naukowych w Paryżu wygłosił niezwykle ciekawy odczyt pt. „Astrologia i astrologowie czasów Mikołaja Kopernika”.
Franciszek Prengel znał biegle języki: francuski, niemiecki, angielski i esperanto. Był wielkim propagatorem ostatniego z wymienionych języków. Utworzył w Bydgoszczy agencję „Polska Służba Esperancka”. Wygłaszał odczyty i prowadził kursy tego międzynarodowego języka. Był znanym i cenionym działaczem esperanto, nie tylko w Polsce, ale i poza granicami kraju. Działał w Światowym Związku Esperantystów z siedzibą w Genewie. Jego artykuły publikowała „Nia Gazeta”, organ esperancki w Nicei.
Astrolog całkowicie poświęcił się swoim pasjom i nie założył rodziny. Mieszkał nadal z matką i przyrodnim rodzeństwem przy ulicy Podgórze 17 w Bydgoszczy. W 1927 r. przeprowadził się z matką na ulicę Kościelną 1. W 1933 r. mieszkał przy ulicy Magdzińskiego 2/4. W księdze adresowej na lata 1936/1937 podany jest nowy adres – ulica Melchiora Wierzbickiego 1/5. Posiadał w tym czasie telefon (nr 3663), co nie było w tych czasach powszechne.
24 sierpnia 1939 r. Prengel został zmobilizowany w stopniu ppor. rezerwy do 15 Dywizji Piechoty wielkopolskiej w Bydgoszczy. Brał udział w bitwie nad Bzurą i w obronie Warszawy. Po kapitulacji stolicy wrócił do Bydgoszczy. Natychmiast został aresztowany przez gestapo. Jego prace i wszystkie notatki zostały skonfiskowane i zniszczone. Początkowo astrolog więziony był w Bydgoszczy, a następnie wysłano go do obozu koncentracyjnego w Dachau. Zmarł z wycieńczenia 5 kwietnia 1945 r., niespełna miesiąc przed wyzwoleniem obozu.
W celu uhonorowania zasług Franciszka Augustyna Prengla Zarząd Polskiego Towarzystwa Astrologicznego 17 maja 2013 r. podjął uchwałę o przyznawaniu dorocznej Nagrody jego imienia. Celem tej inicjatywy jest wyróżnianie i honorowanie astrologów mających szczególny wkład w rozwój astrologii w Polsce zarówno na polu edukacyjnym, jak i badawczym. Ma też wskazywać na określone standardy, o które powinno dbać środowisko astrologiczne w Polsce. Nagrodę stanowi: Statuetka, List honorowy Zarządu Polskiego Towarzystwa Astrologicznego, Wpis do Księgi honorowej Polskiego Towarzystwa Astrologicznego i wykład honorowy lub publikacja eseju. Po raz pierwszy Nagrodą im. Franciszka Prengla został uhonorowany pośmiertnie dr hab. Tadeusz Doktór (1950-2007), wybitny teoretyk astrologii i autor książki „Spotkania z astrologią”. Decyzję o tym fakcie ogłoszono podczas III Konferencji PTA w październiku 2013 r. w Warszawie.
Przypisy
[1] Kuczma R., Astrolog, esperantysta, dziennikarz, „Bydgoski Informator Kulturalny” 1987 nr 5, s. 45.
[2] Wizjoner z Bydgoszczy – Media.wp.pl
[3] Żołnierowicz T., Polski Nostradamus żył w Bydgoszczy…Astrologia prawdę ci powie? „Dziennik Wieczorny” 1977 nr 91, s. 8. W artykule podano, że Antoni Prengel zginął podczas Wystawy Światowej w Paryżu, kiedy to zerwała się lina windy. Jednak w 1906 r. wystawa taka była zorganizowana w Mediolanie.
[4] Miesięcznik „Wyzwolenie” w 1921 r. zmienił nazwę na „Teozofia: miesięcznik poświęcony pielęgnowaniu wyższej kultury duchowej i brataniu ludzkości”.
[5] „Odrodzenie: miesięcznik poświęcony sprawom odrodzenia człowieka i badaniom zjawisk duchowych” (1921-1928).
[6] Chobot K., Zarys dziejów astrologii w Polsce zmartwychwstałej, „Polski Kalendarz Astrologiczny na rok 1938”, s. 87.
[7] Dokładny tekst rozprawek znajduje się na stronie http://piotrpiotrowski.blog.onet.pl.
[8] Cyt. za Żołnierowicz T., op. cit.
[9] Myrtha Noel (1868-1944) to pseudonim hrabianki Romany Steckiej, jasnowidzącej i znawczyni tarota. Prowadziła ona też doświadczenia z hipnozą i telepatią.
[10] „Polski Kalendarz Astrologiczny na rok 1939”, s. 30.
[11] http://bialczynski.wordpress.com./słowianie-tradycje-kultura-dzieje.
[12] Roczniki na lata 1928, 1929, 1930 miały format 21,5 x 14 cm, a kolejne 23 x 15,5 cm.
[13] Słowo „Tatwa” wywodzi się z sanskrytu. Jest to elementarna właściwość mocy Boga przejawiona w kształtowaniu i istnieniu bytu przedmiotowego zgodnie z określonymi prawami ewolucji. Funkcjonuje jako energia duchowa działająca w sferze materii fizycznej.
Bibliografia:
Adresy Miasta Bydgoszczy na lata: 1922, 1926, 1928, 1929, 1933, 1936/1937, Bydgoszcz.
Bibliografia czasopism pomorskich: województwo bydgoskie/ red. Henryk Baranowski, Toruń 1960
Kuczma R., Astrolog, esperantysta, dziennikarz, „Bydgoski Informator Kulturalny” 1987, nr 5, s. 45-46..
Kuczma R., Franciszek Augustyn Prengel (Głowy bydgoskie), „Fakty” 1987, nr 40, s. 15.
Kuczma R., Franciszek Augustyn Prengel (Bydgoszczanie), „Express Bydgoski” 1999, nr 86, s. 9.
Pierwszy Polski Kalendarz Astrologiczny na rok 1928: oparty na podstawach naukowych astrologji przy współpracy astrologów polskich/ oprac. Fr. A. Prengel, Bydgoszcz.
Pierwszy Polski Kalendarz Astrologiczny na rok 1929 (Almanach wpływów kosmicznych): oparty na podstawach naukowych astrologji przy współpracy astrologów polskich/ oprac. Fr. A. Prengel, Bydgoszcz
Polski Kalendarz Astrologiczny (Almanach wpływów kosmicznych) na lata 1930, 1931, 1932, 1933, 1934, 1935, 1936, 1937, 1938, 1939/ oprac. Fr. A. Prengel, Bydgoszcz.
Żołnierowicz T., Polski Nostradamus żył w Bydgoszczy…Astrologia prawdę ci powie?, „Dziennik Wieczorny” 1977, nr 91, s. 8.
http://astrolog.org.pl/pl/nagroda-im-franciszka-prengla
Łukawska A., Astrolodzy i wizjonerzy – Wizjoner z Bydgoszczy http://4wymiar.iq.pl
http://media.wp.pl/kat,1022939,title,Wizjoner-z-Bydgoszczy
http://niewiarygodne.pl/kat,1017181
http://piotrpiotrowski.blog.onet.pl/2010/06/18/dwie-rozprawki
http://pl.wikipedia.org/wiki/Franciszek_Prengel
[Tekst ukazał w „Bibliotekarzu Kujawsko-Pomorskim”.]
